گوردخمه اسحاق وند مقبره ای به جا مانده از دوره مادها

گوردخمه‌ اسحاق وند مقبره ای به جا مانده از دوره مادها

گوردخمه اسحاق وند یا سکاوند و در کل گوردخمه های ایران چیستند ؟! در باور نیاکان باستانی ما، تن بی‌جان، هیچ ارزشی نداشته و ناپاک بوده است. از این رو، نحوه‌ی از بین رفتن جسد نیز چندان اهمیتی نداشته است و فقط تنها قاعده‌ی ضروری در باب تدفین اموات این بوده است که از بین رفتن جسد آن‌ها موجب آلودگی مکان زندگی نشود. تحت تاثیر همین باور، صخره‌ها و بلندی‌های دور از آبادی‌ها را برای تدفین اموات انتخاب می‌کردند. این تدفین‌ها به روش‌های مختلفی انجام می‌شده است که نتیجه‌ی اعمال این روش‌ها، باقی ماندن ابنیه‌ی کهن بی‌شماری مانند گوردخمه‌ها و دخمه‌ها در این سرزمین است.

گوردخمه

گوردخمه، آرامگاهی به شکل یک اتاق مستطیل دارای یک یا چند محل دفن بوده که در دل کوه‌ها و صخره‌ها کنده می‌شده است و گاهی آنقدر بزرگ بوده که برای نشستن، قرار دادن اشیاء و حتی برگزاری مراسم تدفین، جای کافی داشته است. منشأ این معماری صخره‌ای برای خاکسپاری اموات، مربوط به پادشاهی آرارات و تمدن اورارتوها (Urartu) است که از تمدن‌های هزاره‌ی دوم قبل از میلاد به شمار می‌روند. اورارتوها، نیاکان گرجی‌ها و ارمنی‌ها هستند. در نواحی اطراف دریاچه‌ی وان در کشور ترکیه و بلندی‌های ارمنستان که جزء گستره‌ی جغرافیایی تمدن اورارتوها بوده است، تعداد قابل ملاحظه‌ای از این گوردخمه‌ها وجود دارد.

دخمه (برج خاموشان)

در این روش، که مورخین، منشاء آن را اقوام آریایی ساکن در مناطق سردسیر و پربرف می‌دانند، بر فراز بلندی‌های دور از آبادی، مکانی را ایجاد کرده و اموات را در آنجا قرار می‌دادند تا اجساد، توسط حیوانات و پرندگان متلاشی شوند. درون دخمه‌ها برای جمع‌آوری و امحای استخوان‌های باقیمانده، استودان تعبیه می‌کردند. واژه‌ی استودان از ترکیب واژه‌های استو به معنای استخوان و دان به معنای جایگاه ساخته شده است. استودان چاهی است با دیواره‌ی سنگی که در میان دخمه‌ها حفر می‌شده است، استخوان‌های باقیمانده درون آن انبار می‌شده تا با استفاده از موادی نظیر آهک و گوگرد به‌طور کامل نابود شود. از آنجا که بسیاری از این دخمه‌ها برج‌های سنگی استوانه‌ای شکل هستند، برج خاموشان نیز بر آنها اطلاق می‌شود.

نمونه‌هایی از برج خاموشان

گور دخمه‌های ایران

گوردخمه‌های ایران از حیث قدمت به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند: گوردخمه‌های مربوط به دوران مادها، گوردخمه‌های مربوط به دوران هخامنشیان و گوردخمه‌هایی که مربوط به دوره‌های تاریخی بعد از هخامنشیان می‌شوند.

گوردخمه‌های یافت شده از دوران مادها

این گوردخمه‌ها نوع تکامل‌یافته‌ی گوردخمه‌های اورارتویی هستند و تنها تفاوتشان با گوردخمه‌های اورارتویی این است که نمای ورودی آنها دیگر ساده نیست، نقش‌برجسته‌ها و تزیینات معماری مانند ستون‌ها و نیم‌ستون‌ها در آنها به کار رفته است. این نماهای ورودی بر اساس اهمیت فرد مدفون و تاریخ ساخت، اشکال متفاوتی دارند. بر خلاف گوردخمه‌های هخامنشیان، صاحبان این گوردخمه‌ها، مشخص و معین نیستند و چون در طول تاریخ، مورد دستبردهای فراوان قرار گرفته‌اند، از چگونگی دفن اموات در آن‌ها و ماهیت اشیای همراه فرد مدفون، هیچ اطلاعاتی در دست نیست.

گوردخمه‌های دوره‌ی ماد براساس نمای ورودی در یکی از این سه دسته قرار می‌گیرند:

• گوردخمه‌هایی که نمای ورودی آن‌ها دارای ستون‌های آزاد هستند، مانند گوردخمه‌ی فخری‌گاه در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی مهاباد.

گوردخمه‌ی فخری‌گاه

• گوردخمه‌هایی که در دو طرف نمای ورودی آن‌ها نیم‌ستون‌هایی در کوه کنده شده‌اند، مانند گوردخمه‌ی آخور رستم در ۸ کیلومتری جنوب تخت جمشید.

• گوردخمه‌هایی که نمای ورودی آنها ساده است و ستون یا نیم‌ستون ندارد. بیشتر گوردخمه‌هایی که در منطقه‌ی کردستان قرار دارند از این نوع هستند، مانند گوردخمه‌ی اسحاق‌وند در نزدیکی هرسین کرمانشاه.

گوردخمه‌های هخامنشی

این گوردخمه‌ها بر خلاف گوردخمه‌های مادها همگی شکلی یکسان دارند. این گوردخمه‌ها طرح یک صلیب را دارند و ورودی آن‌ها معمولا در محل تلاقی دو خط صلیب قرار دارد. در اطراف ورودی و روی خط افقی صلیب، نیم‌ستون‌ها کنده می‌شدند. در قسمت بالایی صلیب، نقش برجسته‌های ظریفی قرار داشته و قسمت پایین صلیب معمولا فاقد تزیین بوده است. نخستین نمونه‌ی این گوردخمه‌ها مربوط به داریوش بزرگ است و نمونه‌ی بسیار زیبای این گوردخمه‌ها، گوردخمه‌ی خشایارشا در نقش رستم است.

گوردخمه‌های پس  از هخامنشی

طبق تحقیقات تاریخی انجام شده پس از هخامنشیان تا ورود اسلام به ایران و تغییر در باورهای مردم نسبت به تدفین اموات، ساخت گوردخمه‌ها با توضیحاتی که آمد رواج چندانی نداشته و حتی در برخی از دوره‌های تاریخی این زمان، هیچ نمونه‌ای وجود نداشته است.

گوردخمه‌هایی که در این دوره ساخته می‌شده‌اند به منظور دفن رعایا و به شکل عمومی بوده و علاوه بر این که درون سنگ حفر می‌شدند، درون خاک نیز حفر می‌شدند و پس از قرار دادن اجساد درون آن‌ها، درب‌شان با سنگ و آهک مسدود می‌شده است. البته ساخت این نوع گوردخمه‌های عمومی، تا قرن‌ها پس از ورود اسلام در برخی از مناطق ایران ادامه داشته است.

گوردخمه‌های اسحاقوند (سکاوند)

این گوردخمه‌ها که سه گوردخمه در ابعاد مختلف هستند در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان هرسین در استان کرمانشاه و در صخره‌هایی که در شمال شرقی روستای ده نو قرار دارند واقع شده‌اند. نام اسحاق‌وند با توجه به روستایی که در همان حوالی وجود دارد بر این گوردخمه‌ها گذاشته شده است. این گوردخمه‌ها طبق نظر برخی از باستان‌شناسان، قدیمی‌ترین مقابر صخره‌ای سرزمین پارس هستند.

در بالای گوردخمه‌ ی میانی بر خلاف گوردخمه‌های سمت راست و چپ که تزییناتی ندارند، تصویر مردی به حالت تمام‌قد با چهره‌ای نیم‌رخ وجود دارد. این مرد که لباس چین‌دار بلندی به تن دارد، دست‌هایش را به حالت نیایش بلند کرده است. در مقابل او مشعل و آتش‌دان قرار دارد و یک هیکل کوچک در پشت آتش‌دان ایستاده که دست‌هایش بلند است و شیئی در دستان خود دارد.

قدمت گوردخمه‌ی اسحاق‌وند

با توجه به توضیحاتی که پیرامون گوردخمه‌ های ایرانی در همین مقاله آورده شد، گوردخمه‌های اسحاق‌وند مربوط به دوره‌ی مادها هستند، اما در بین باستان‌شناسان درباره‌ی قدمت این گوردخمه‌ها اختلاف نظر وجود دارد که مهم‌ترین این نظرات، متعلق به ارنست امیل هرتسفلد، ایران‌شناس آلمانی، است.

هرتسفلد، گوردخمه‌ ی میانی را منسوب به گئوماتای مغ (بردیای دروغین) می‌داند و معتقد است نام سکاوند با توجه به محل قتل گئوماتای مغ توسط داریوش یکم که قلعه‌ی سکوند بوده است، بر این گوردخمه‌ها گذاشته شده است.

البته در رابطه با صحت این نظریه و همچنین ماجرای بردیای دروغین بحث‌های تاریخی پیچیده‌ای وجود دارد که در این مجال نمی‌گنجد و علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به منابع مربوطه به حقایق جالبی دست پیدا کنند.

گوردخمه های کهن-کاربرد گوردخمه ها

با ایران پاتوق همواره به روز بمانید.